Przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia [POZIOM EKSPERCKI]

Poniższy tekst został napisany na poziomie eksperckim. Oznacza to, że zastosowałem w nim fachowe słownictwo, odesłania do orzecznictwa i doktryny, powołałem się na konkretne przepisy oraz uwzględniłem problematykę związaną z głównym tematem. Na końcu zamieściłem bibliografię.

Teksty prawnicze piszę na trzech poziomach zaawansowania:

potocznym;

prawniczym;

eksperckim.

Wśród przewidzianych przez prawo karne materialne środków probacyjnych warunkowe przedterminowe zwolnienie pełni doniosłą rolę. W przeciwieństwie bowiem do warunkowego umorzenia postępowania lub zawieszenia wykonania kary, relatywnie łatwo jest je uzyskać. Materialne przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia są na tyle ogólne, że umożliwiają ich dość szeroką wykładnię. Przesłanka formalna natomiast (upływ części kary) jest zdecydowanie łatwiejsza do spełnienia niż warunki z art. 66 czy art. 69 Kodeksu karnego (dalej: k.k.).

Charakter prawny warunkowego przedterminowego zwolnienia

Warunkowe przedterminowe zwolnienie stanowi wyłom w zasadzie, że wymierzona skazanemu kara powinna być wykonana w całości. W doktrynie panuje spór co do tego, czy omawiana instytucja ma charakter wyjątkowy. Według jednego stanowiska tak właśnie powinno być. Przeciwnicy tego poglądu twierdzą natomiast, że warunkowe zwolnienie powinno stać się zwykłym instrumentem polityki penitencjarnej[1].

Wyjątkowość warunkowego zwolnienia wynika także z tego, że nie jest klasycznym środkiem probacyjnym. Choć posiada wszystkiego jego cechy, zasadniczo nie jest reakcją na popełnienie przestępstwa. Stanowi natomiast sposób modyfikacji prawomocnie orzeczonej kary. Z tego powodu instytucja ta jest uregulowana nie tylko w Kodeksie karnym, ale także w art. 159-163 Kodeksu karnego wykonawczego (dalej: k.k.w.).

Formalne przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia

Pierwszą, podstawową przesłanką stosowania warunkowego zwolnienia jest skazane sprawcy na karę pozbawienia wolności. Oznacza to, że instytucji tej nie można stosować do kary grzywny i ograniczenia wolności wymienionych w art. 32 pkt 1 i 2 k.k. Zakres orzeczonej kary (art. 32 pkt 3, 4 lub 5 k.k.) nie ma znaczenia, niemniej jednak środka probacyjnego nie można stosować do zastępczej kary pozbawienia wolności[2].

Drugą przesłanką formalną jest odbycie określonej części kary. Zgodnie z ogólną zasadą skodyfikowaną w art. 78 § 1 k.k., skazany może starać się o warunkowe zwolnienie po odbyciu połowy kary. Obecnie nie budzi już wątpliwości stwierdzenie, że „odbycie kary” oznacza tutaj rzeczywiste pozbawienie wolności w sprawie[3]. Może to więc być nie tylko odbywanie kary sensu stricto, ale także tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie czy odbywanie kary pozbawienia wolności za granicą.

Pewne grupy skazanych muszą odbyć większą część kary, by starać się o warunkowe zwolnienie. Dla sprawców skazanych w trybie art. 64 § 1 k.k. próg odbycia kary wynosi 2/3, a dla sprawców skazanych w trybie art. 64 § 2 k.k. (m.in. multirecydywa) – 3/4. Należy jednak zauważyć, że powyższe obostrzenia dotyczą tylko tych wyroków, w których zastosowano art. 64 k.k. Jeśli sprawca już odbył za nie karę i stara się o warunkowe zwolnienie z innego wyroku – może to robić na ogólnych zasadach[4].

Sprawcy skazani na karę 25 lat pozbawienia wolności mogą zostać warunkowo zwolnieni po odbyciu 15 lat kary. Osoby, wobec których orzeczono karę dożywotniego pozbawienia wolności o zwolnienie mogą starać się po 25 latach. Powyższe obostrzenia przewidziano w art. 78 § 3 k.k.

Materialne przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia

Zgodnie z art. 77 § 1 k.k. tylko wtedy można stosować warunkowe przedterminowe zwolnienie, gdy postawa skazanego, jego właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Innymi słowy warunkiem zastosowania tego środka probacyjnego jest pozytywna prognoza kryminologiczna.

Z tak skonstruowanego przepisu wynika kilka istotnych wniosków. Po pierwsze, sąd orzekający o warunkowym zwolnieniu musi brać pod uwagę wszystkie wskazanej wyżej okoliczności. Po drugie, ustawodawca nie wprowadza żadnej hierarchii tych przesłanek – samodzielnie żadna z nich nie przesądza o możliwości zastosowania środka probacyjnego. Całokształt opisanych w art. 77 k.k. okoliczności prowadzić musi natomiast do uzasadnienia przekonania, że wobec sprawcy istnieje pozytywna prognoza.

Oczywiście przekonanie co do tego, że skazany będzie przestrzegał porządku prawnego, nie oznacza pewności w tym zakresie. Sąd nie może bowiem przewidzieć, co wydarzy się w przyszłości. W związku z powyższym postuluje się stosowanie warunkowego zwolnienia wtedy, gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że skazany będzie przestrzegał nałożonych na niego obowiązków i powszechnie obowiązującego prawa[5].

Inne przypadki warunkowego zwolnienia

Wyżej omówiono przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia przewidziane w Kodeksie karnym. Polski porządek prawny zawiera także inne regulacje, których celem jest wcześniejsze zakończenie kary wymierzonej sprawcy czynu zabronionego.

Po pierwsze, warunkowe zwolnienie może być uzasadniane udzieloną skazanemu przerwą w karze. Według art. 155 § 1 k.k.w. jeżeli przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności trwała co najmniej rok, a skazany odbył co najmniej 6 miesięcy kary – sąd penitencjarny może warunkowo zwolnić skazanego z odbycia reszty kary na zasadach określonych w art. 77 k.k., przy czym zwolnienie może nastąpić w każdym czasie, bez ograniczeń wynikających z art. 78 i 79 k.k.

Kodeks karny skarbowy w art. 20 § 2 umożliwia odpowiednie stosowanie między innymi art. 77 oraz art. 78 § 1 i 3 k.k. W przypadku przestępstwa skarbowego możliwe jest zatem udzielenie sprawcy warunkowego przedterminowego zwolnienia, przy czym nie mają do niego zastosowania ogólne przepisy o recydywie.

Warunkowe zwolnienie może dotyczyć także sprawcy nieletniego przebywającego w zakładzie poprawczym (art. 86 i 87 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich) oraz osoby, wobec której zastosowano środek zabezpieczający (art. 202a 202a § 2 k.k.w.).

Bibliografia

1. A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz do art. 77. Wyd. 7, Warszawa 2021
2. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 27 maja 2015 r., sygn. III KO 21/15
3. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 16 czerwca 1993 r., sygn. I KZP 13/93
4. R. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz do art. 78. Wyd. 26, Warszawa 2021
5. M. Królikowski, R. Zawłocki, (red.) Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 77. Art. 1–116. Wyd. 5, Warszawa 2021

Ten oraz inne rodzaje tekstów mogę dla Ciebie przygotować po wcześniejszej rozmowie. Wspólnie ustalimy, do kogo chcesz kierować swoje treści.